medyo nakakapagod pala kapag dala-dalawa ang kinaangan mong raket at the same time. akala ko kasi mabilis lang o kaya madali lang. hindi ko na pala alam kung paano gawin, kung di lang malaki-laki ang bayad kahit papaano at pagkakataon ko na rin para dumawdaw uli sa lawa ng Taal kaya ko kinaangan. tiisin mo ang pagod, gahaman ka e. sobrang bilis lang ng pangyayari. paggising ko ay nasa matandang bayan ng Taal na ako at isang buwan na pala ang lumipas sa panibagong raket. wala pa akong nasusulat o naipapasa kahit ano. umuwi muna ulit ako sa'min at nanood pa ako ng pelikula.
Oktubre 01
Sitio Guinting, Brgy. Lalig
Tiaong, Quezon
#
o huling dalawang araw na ng pagpaplano kung anong dapat gawin sa mga alagang hayop kung nag-aalburuto ang bulkan. deadline na ng plan bukas sa bagong raket, nasa 80% completion rate naman na ako. ang dami kong realization notes kaso kung saan-saan ko nasusulat. ang gulo ko pa rin maghawak ng data o talagang magulo lang din ang data mula sa gobyerno, mabuti nga meron kahit papano. sa sapin-saping sakuna, sinong magpapagod pa para magkamada ng mga data? idadagdag mo pa sa trabaho sa baba. pero mahalaga pa rin ang mga datos lalo na sa pagpapaunlad ng mga sistema at pagtukoy kung saan ba bumubumukol, saan ba masakit, saan bang bahagi ng sistema ang kailangan hilutin.
Oktubre 14
Aquino Bldg, Poblacion
Taal, Batangas
#
sobrang pagod ko today, kakatapos ko lang ng liquidation reports. kahinaan ko talaga finance at admin works. sumasakit ulo ko at bumabagal ako lalo. di pa ko tapos magsulat. mabait naman yung org, nakikinig sa mga feedback kung paano mapapadali ang trabaho. yung director sa kabila ng kaabalahan, nakuha pang mag-email ng pagbati sa natapos na trabaho. kumain kami nina axel at kuya j at pinsan ni axel sa Don Juan. ipinaasikaso na rin ang sweldo kahit di ko pa tapos yung trabaho. pinadalahan din kami ng pamasahe pauwi. huling araw ko na sa apartment. maglilinis pa ko ng kubeta bukas bago umalis. malungkot kasi iuuwi ko pa rin sa bahay yung trabaho, wala na rin akong shower sa bahay pero masaya dahil makakauwi na.
Oktubre 15
Aquino Bldg, Poblacion
Taal, Batangas
#
hindi ako maka-focus sa trabaho. ang daming nag-uunahan sa diwa ko. kasi dapat hindi ako pinasuweldo muna eh. haha. pero nasa bahay na uli ako. naghahanap ng sipag. isang linggo na pala ang nakalipas simula noong deadline. may itinawag na uling trabaho sa'kin, hindi pa ako maka-oo sa mga bagay-bagay, wala pa ako sa tamang hulog. ayusin ko muna ang mga naghihintay na dapat nang maipasa.
Oktubre 21
Sitio Guinting, Brgy Lalig
Tiaong, Quezon
#
napakahalaga ng post-project na recovery period. hindi pa nga post-project kasi nagsusulat pa rin ako. ganito pala 'yung pagmamapa, hindi lang basta sasabihin kung saang banda, kailangan din ng sino-sinong mga kasali, gaano karami, at anu-anong kwento. may mga kwento kasi na hindi kayang ilunan ng mga bilang at pananda sa mapa. Kailangan talaga ng mahaba-habang paliwanag kung bakit hindi kaya, paanong posible at anong paraan ang mga ginawa na taliwas sa plano. kunwari, kung bakit hindi o ayaw lumikas ng mga magsasaka sa panahong nag-aalburuto ang bulkan: may mga nanakawan na pala ng hayop dati, reskyu-pit o nakupit sa rescue. hindi naman intensyunal na ninakaw. iniligtas lang ang mga hayop kaya lang, wala naman doon ang may-ari at walang siste ng pagtukoy sa kung sinong may-ari ng mga nilikas na hayop. Nang humupa ang bulkan, o edi hindi na napabalik sa kaniya-kaniya ang mga marmaing hayop. ngayon, ayaw nang maglikas lalo ng mga magsasaka ng hayop nila. aalagaan na lang nila sa kanilang mga bukid kahit sakop pa ito ng pagputok ng bulkan. "ilalaban na lang namin ng sabayan ito." sugal na lang.
paano ka magpaplano kapag may ganitong karanasan?
Oktubre 24
Dona Concepcion Umali Elementary School
Brgy. Lalig, Tiaong, Quezon
#
42 PAWS Recent Living Recent History Artifact
Sa isang site assessment para sa mapa ng mga ligtas na likasan ng mga alagang hayop sa paligid ng bulkang Taal; hinigit ako ni Mark, kawani ng gobyerno, para tingnan yung isang kabayo na nailigtas sa paanan ng nag-aalburutong Taal noong Enero 12, 2020.
Wala namang kinalaman si 42 PAWS (ID mark ng kabayo) sa sinusulat kong mapa pero sikal na sikal talaga si Mark na ipakita sa'min yung nakaligtas na kabayo kaya inikot namin ang buong pasilidad ng pamahalaan para sa kabayo at nakasuga pala s'ya sa kabilang lote, panguya-nguya ng damo. Napabati ako ng kumusta sa kabayo.
Wala nang kabayo ngayon sa Pulo (Taal Volcano Island). Islang walang nagmamay-ari na ulit ang bulkan. Ganoon din naman noong mga nakalipas na dekada, ginagawang permanent danger zone (PDZ) pero tinitirikan pa rin ng bahay, tinataniman ng kamote, at pinagsusugaan pa rin ng hayop kalaunan na parang karaniwang bundok lang ang bulkan. Kamaka-maka mo'y nagbibilihan ng lupa sa Pulo may mga natitituluhan pa. Iba lang ngayon, nasundan ng virus ang bulkan, nagkaroon na ng pabahay na malilipatan ang ilan sa taga Pulo. Kung magkakaroon uli ng populasyon sa Pulo sa hinaharap, hindi natin piho. Patay na ang turismo sa bulkan gaya ng maraming kabayo. Baka masama ring tanungin si 42 PAWS ng kumusta.
Habang nasa biyahe o nasa apartment sa Taal binabasa ko ang ilang sipi sa Geografia Historica (Murillo, 1754) at nakikita ko uli ang mga naratibo na ilang ulit ko na ring nabasa noon pero may mga bago akong napansin. Nobyembre a Uno, nagbuga muli ang Taal na nagpalikas sa populasyon ng San Nicolas sa Sanctuario De Caysasay. May paglalarawan sa isang inang hikahos sa pagbiyabit sa dalawang anak at mga damit dahil a Siete pa sila lumikas. [At tungkol sa Inclusive Anticipation sa Taal Volcano Eruption Risks ang project]. Kinaumagahan, bumalik din ang mga tao para tingnan ang maaari pang maisalba sa kani-kanilang bayan. Maraming bangka ang nakatambak sa bunganga ng Pansipit at pagmamay-ari ng alcalde. Maraming namatay na mga hayop, kabayo, kambing at mga baka. Kung may mga natira man ay nangamatay din sa gutom dahil walang binuhay na damo ang abo ng bulkan. Kung ano ang narinig ko sa mga konsultasyon ko sa komunidad, ganun din ang nababasa ko sa mga tala sa mahigit dalawang siglong nakalipas. Nakailang ulit pa ng paggising ang Taal pero magkakamukhang mga danas.
Si 42 PAWS ay bisiro pa nang mailikas mula sa bulkan ng non-profit na PAWS. Maraming inilikas, ginamot, inalagaan at binili ang PAWS sa mga nailikas na hayop sa bulkan. Kung susuriin halos apat na technical intervention ang ginawa ng PAWS kay 42 at sa iba pang mga kabayo katuwang ng pamahalaan ng Batangas. Ayun ang naging at patuloy na trabaho, isiksik sa alaala ng sistema na may ilang diskarte o kaparaanan ang maaaring tahiin o idisenyo sa mga komunidad bilang pag-aantabay, bukod pa sa pagtugon sa mismong paggising muli ng bulkan.
Also, sa paggawa ng mapa kailangan ko talagang ikuwento dahil hindi titindig ang mga bar graphs bilang sapat na tungtungan para sa mga pagdedesisyon sa panahon ng heolohikal na kalamidad.
Ilalayo naman nga't wag nang ilalapit.
#
Nobyembre 02, 2021
Sitio Guinting, Brgy Lalig
Tiaong, Quezon
#