Notes fr. Sa Ngalan ng Lawa Incubation

[notes on fellowship in Benilde 2020]

a rapid thinking on examining core values. parang fast talk. 

  
What  do  you  get  from  doing  what  you  do?
Ano nga ba? Parang wala masyado. Sumusweldo naman ako ng kinsenas-katapusan (2018-2019)

Gusto kong ilista lahat ng pakinabang sa pagtatrabaho tungkol sa komunidad at samu't saring-buhay bukod sa suweldo. Pero hindi nga rin ako sinuswelduhan para sa trabahong 'yun e, ni wala kayang biodiversity program ang mini environmental non-profit namin noon. Ako lang 'tong mga may mga paandar. O, anong nakuha ko? Wala rin. haha.
Sa tingin ko 'yung sense na "putik, bakit walang nag-uusap o nagtatrabaho tungkol sa ganitong bagay?" 'yung isa sa mga nakukuha ko. Umaalingawngaw sa'kin 'yung mga "salamat ser, wala na kaming nakakausap na ganyang edad tungkol sa lawa". Tapos, magiliw kang aalukin ng mga tao ng kape o papadalahan ng tuyo, kahit na pakiramdam ko wala naman akong nabago sa mga problema at hinimay ko lang 'yung mga implikasyon ng mga bagay-bagay.

What  do  you  mean  by  that? 
'yung sense na mahalaga 'yung ginagawa mo, na mahalaga 'yung ikinagabi mo ng uwi o iginising mo nang madaling araw. 

What  is  the  personal  thing  you  get  out  of  it? 
Bukod sa suweldo? You get to eat and throw jokes with the people  who share the environmental struggles/challenges that you have, pero ikaw sinuswelduhan to work on those. Pressure, lalo na kapag pinapadalahan ka ng pagkain o kaya ihahatid hanggang sa labasan ng baranggay, pakiramdam ko lagi bukod sa gestures ng pasasalamat, ambag din nila 'yun sa vision at ituloy ang mga tinatrabaho. 

Is  there  something  else  you  get  out  of  it? 
Huyy, may mga oportunidad din akong magsalita sa mga nasa kapangyarihan! Kahit nagba-buckle ako minsan dahil hindi ko sure kung saang provisions 'yun ng batas. Kahit nakakatakot magtanong minsan o sumingit sa usapan ng matatanda o kahit na ba harap-harapang nagbubulungan ang mga tao habang nagsasalita ka. I enjoyed those scary moments.

Why  are  those  things  important  to  you?

'yung suweldo, obvs, 'yun 'yung bumubuhay sa'kin.
Pero 'yung mga hindi-perang pakinabang, kasama na 'yung lahat ng kulay ng pakiramdam, sa tingin ko dahil mas nagiging tao ako? Mas nagiging bulnerable, mas naiintindihan ko 'yung tinatrabaho ko, yung mga katrabaho ko. Hindi naman sa gusto kong magpakahirap sa buhay, it's just that sa'tin wala masyadong pera on biodiveristy work at hindi rin talaga ako entrepreneur at sigurado ako ron. Tipong alam ko kung paano mabuhay ng sakto lang o kinakapos at sobrang luho na 'yung kumonsumo ng/magbigay ng panahon sa kaunting kultura o sining. Maluho na ang magbigay ng oras sa siyensya. At palagiang naghahangad ng pagiging "maigi". 

6a.  Why  is  that  important  to  you?

Unang job ko 'yung nag-expose ng mahalaga para sa'kin mas maging tao. First ko, editorial staff ako sa isang publishing corp sa Maynila. Tapos, ayun inip na inip ako sa cubicle ko. Walang katsismisan. Walang naninira sayo. Boring kasi ang bilis lang ma-deliver ng mga bagay-bagay. Nakakasalimuha lang ako ng tao kapag may beat, nararamdaman ko pa na nag-iiba ang turing sa'kin kapag nalalaman kung saang paper ako galing. Biglang mas naginging warm 'yung pag-usher, o kaya bigla akong oofferan ng work sa company nila. Tas, parang bakit ganun? Bakit naka-depende sa affiliations ko? So, mga sumunod kong trabaho lahat sa labas na ng Maynila at malayo na sa PR-like works! (like Makati lang pala, hahaha) O mga losers lang talaga yung mga nakakausap ko sa events? hahaha

Big deal talaga sa'kin ang pagiging tao bago ang pag-unlad sa anumang larangan.

6b.  Why  is  that  important  to  you?

Kapag nasa ganitong linya ka ng trabaho, mahalaga 'yung laging may feeling of amusement. Laging bumabalik 'yung batang nanonood ng Sineskuwela sa loob ko. Woooooow, kaya pala ng species na 'yan ng ganito? Woooooow kaya nilang magbalanse ng sex ratio nang walang population control program? Ikamamatay ko yata ang trabahong hindi ako pamamaghain on a regular basis. 

6c.  And  why  is  that  so  important  to  you?

Isa s'yang bangko na puwedeng paglagakan ng mga materyal sa pagsusulat o mainam ding pagkuwentuhan sa mga barkada reunions. 
Having  those  things,  what  kind  of  world  will  that  create  for  you?

Hindi ko alam kung mananatili ako sa ganitong klaseng 'mundo', gusto ko lang talagang kalikutin 'yung intrinsic power ng komunidad, ng pagsasama-sama, ng mga ugnayang panlipunan (Mam Galela, I miss you for this term); so baka kapag nagawa ko na 'yung trabahong gusto kong trabahuhin rito, mag-uumpisa na uli ako sa ibang mga komunidad pero ito yung mundong puwedeng kong uwian at magpahinga.

What  kind  of  a  world  will  that  create  for  others? 

Masyadong matapang 'yung salitang world-creation haha, diyos ka ba?! Gusto ko lang magbigay ng ibang lente, maghain ng ibang pagtingin o magpalawak/magpalaki ng pagtingin ng komunidad sa kanyang paligid. Tapos, tingnan natin anong susunod matapos tingnan ang paligid sa iba-ibang anggulo. 

Would  that  make  you  fulfilled? 

Sa tingin ko naman.

Close  your  eyes  and  imagine  what  that  world  would  look  like. Is  that  world  inspiring  to  you?  Why? Do  you  think  it  is  inspiring  to  others?  

Isang daigdig na hindi lang umiikot sa konsepto ng pagkakaroon kundi sa pagiging. 

Why? Write  in  one  short  sentence  what  that  world  looks  like. These  questions  are  meant  to  provoke  and  clarify  your  Purpose.  

Now  finally,  take a  stab  at  writing  down  a  sentence  or  two  about  what  your  Purpose  might  be. Wonderful!  You  should  now  have  discovered  or  moved  closer  to  your  Purpose  and  a picture  of  the  Future  you  want  to  create!
So anong silbi ko? 
Gumawa ng mga huntahan at mag-udyok ng iba't ibang pagtingin, iba-ibang pagsilip.

Who are you and what drives you?
I'm a community worker and learning drives me.
Kung saan ako papunta, I think I'm on indefinitie recess (regarding my Sa Ngalan ng Lawa Initiative) but doing some small steps of connecting to stakeholders and looking out for resources. Medyo malabo pa kung anong future eh, pero tinitingnan ko 'yung malapit na bukas na puwede na uli akong magpalaboy-laboy sa tabing-lawa. Kung sa malayong hinaharap, nakatanaw ako sa komunidad na sensitibo sa samu't saring-buhay na nakapaligid sa kanila at nakikita ang kahalagahan ng lawa liban sa pinagkukunang kabuhayan. 

Values: Bukod sa mahalaga para sa'kin ang anumang uri ng buhay, mahalaga rin para sa'kin ang pagiging samu't sari in different levels.

============================================================================
This  second  Retreat  is  about  identifying  the  NEED  that  is  specific  to  you.  Do  your  best to  answer  as  specifically  and  concisely  as  you  can.  The  more  clear  you  are,  the  easier  it will  be  to  identify  the  NEED  that  is  unique  to  you.  Please  write  answers  to  the  question until  you  can’t  answer  any  more.

Out  of  all  the  things  that  keep  you  busy  or  you  are  working  on,  which  project   are  you  the  most  passionate  about?

Ha? Bakit alam n'yo na may mga niluluto ako/kaming projects? Pinilit ko namang maging bare minimalist, kaya lang talagang ang lakas ng hatak ng gumawa ng iba-iba nang sabay-sabay. Okay, wala akong listahan, dapat siguro nililista ko nga 'yung mga delivered, incubation, at on-going projects. Sa ngayon ha, pinaka passionate ako sa mga initiatives na tungkol sa Lawa.

Why  is  that  important  to  you?

Walang ibang tatrabaho neto, ako lang. haha. Ako nga lang din yata talaga ang may trip neto. Pero pake nila, basta, gawin natin. Naisip ko na e. Pero feeling ko nanggagaling ako doon sa panahon na itinagal ako sa Lawa ng Taal pero wala akong best practice pa na puwede kong sabihing "ayan, okay na ko rito, lilipat na ko", o iba 'yung galawan sa lawa kaysa sa ibang mga projects na hinawakan ko. 'yung complexity ng factors, pakiramdam ko nakakagaling. hahaha.

What  parts  of  this  project  do  you  enjoy  the  most?

Gusto ko 'yung pagpaplano, lahat lang muna sa papel, kunwari lahat ng isusulat ko 'yun yung magaganap. Pero gusto ko lagi 'yung kumakausap na ng stakeholders, lakas makaubos ng energy pero fulfilling kapag nag-eexpress sila ng support. Kapag nakikita ko ring "natatanga" o namamangha sa observations nila 'yung mga tinuruan ko, parang yey bata tayong muli.

What  has  been  the  most  fun  part  of  the  project  from  its  start  until  now

Kanselado e. Iniisip ko pa nga kung paano itutuloy dahil (1) wala na kong organization, (2) wala na ring presence 'yung organization sa Lawa, (3) ang layo ko sa Lawa ngayon (4) may pandemya. Sa tingin ko, wala pa 'yung pinaka masayang bahagi nung project. Ang layo pa. Sa tingin ko ang pinaka nakakatuwa, may mga lumalapit sa'kin na mga tao na gustong mag-ambag sa layunin ng Sa Ngalan ng Lawa.

What  do  you  get  out  of  the  project  personally?

Gastos haha. Dami ko gastos sa hike at meetings ha. Wala kasing project funds ito sa org ko dati at gusto ko lang so, ginagastusan ko. Naisip ko eh, pinag-isipan ko naman, so gagastusan ko. Hindi naman ako masaya lagi. Kahit naman matapos ko 'yung project, feeling ko hindi pa rin ako fulfillment. haha. Basta dadaanan ko lang yung proseso, magdocument ng dinaanang proseso, mag-theorize ng experience, pagkuwentuhan ang ginagawa, okay na ko ron sa ganong form ng pakinabang.

5a.  What  else  do  you  get  out  of  the  project  personally?

Sense of accomplishment (kahit hindi pa man natatapos) kasi tatapusin ko talaga s'ya sa kahit na anong paraan.

5b.  Anything  else  you  get  out  of  the  project  personally?

Ay wait, sa tingin ko na-brand din ako sa biodiversity work which is hindi ko sigurado kung advantegous ba s'ya o hindi, kasi may dagdag kang trabaho, to comment on the ASEAN youth position on 2020-2050 UN Biodiversity targets at hiningian ng ambag sa literature ng peatland anthology na isasama sa policy na ilo-lobby sa EU Parliament on Common Agricultural Policy. Wala namang bayad 'yang mga ganyang ganap pero ewan there's something inside na "sige na gawin mo na rin". Naalala ko 'yung remark ng katrabaho ko dati nang higitin n'ya ko sa isang special assignment: "Di ba yan 'yung gusto mo, na kung aabalahin ka rin lang, e mapakinabangan ka na rin". Natawa ako noon kasi never ko namang vinerbalize 'yun sa kanila. 'yung feeling yata na "I'm needed".

What  do  you  hope  other  people  will  get  out  of  the  project  personally?

Ma-enjoy nila? Or kung sa community organizing terms e i-treat nila 'yung participation sa project as positive experience.

6a.  What  else  would  you  like  them  to  get  out  of  the  project?

New perspectives sa kanilang paligid, na hey may ibang buhay pa bukod sa kagaya mo pero ayokong sabihin 'yun haha.

6b.  What  else  do  you  want  them  to  get  personally?

'yung tumigil sila sa normalidad ng buhay para lang magmasid at magandahan sana sila.

6c.  What  is  the  most  important  thing  you  want  them  to  get  out  of  the project  personally?

Na bahagi sila ng mas malaking bagay o kung maisip nilang bahagi sila ng mas malawak na ugnayan ng mga buhay, aba, ROI na 'yun! Pero kahit na may mga sarili akong gustos sa intensyon ng Sa Ngalan ng Lawa, gusto ko pa ring bigyan ng espasyo 'yung indibidwal para pulutin ang gusto n'yang pulutin. haha.

What  was  a  project  you’ve  completed  in  the  past  year  that  you  were  passionate about?

Ahhh di pa naman complete pero di ko rin alam kelan masasabing complete eh. Project Gifted has been running for 2 years, weekend violin class sya for 15 children from poor household. Di ko nga rin sure hanggang kelan 'yun dahil magdodoktor na yung teacher namen. huhu.

Why  were  you  passionate  about  it?

Huyy mej bad pero parang experimental community work ito e. Nakahanap din naman kami ng mga willing na magulang to enrol their kids. Gusto ko lang din tingnan 'yung kapangyarihan ng access to classical music sa child / personality development and also sa community they are in. T'saka parang ano na rin, democratizing classical music, basagin na pang mayaman lang ang mag-aral ng music.

What  were  you  doing  that  you  enjoyed  the  most  in  that  project?

Though hindi pa man ganun ka komplikado yung piyesa na tinutugtog nila, kahit nga twinkle twinkle variations lang, ROI ko na yun. hahahah

What  did  you  get  from  the  project  personally?

Gastos lang din. hahaha. I've proved na pwede akong mag-community work kahit hindi milyong piso 'yung project cost.

What did you want other people to get from it personally?

Ahhh siguro 'yung more than the discipline, 'yung appreciation, improved self-esteem kung di man posture. T'saka I think it's luxurious for poor communities to give time for classical music. Parang, hey mahirap kami pero puwede rin namang may kultura kami. [Hindi sa sinasabi kong wala kang kultura  kung hindi ka nagka-classical music, hindi 'yung genre yung issue dito, 'yung access]. Di ba 'yung mga ano, mga dancers, wala namang pormal na community organizers marami sa mga yun eh (sayang hindi nati-theorize yung practice), pero pabalik-balik sila, kasehodang gumastos, it's a positive experience, komunidad sila e, magtitipon sila.

Did you want them to get anything else personally?

'yung lalabas sila ng komunidad na bitbit 'yung violins nila, i think sa'kin statement yun sa neighborhood hindi ng nakakaangat na social status, kundi huy puwede tayong umunlad beyond the measure of household income.

What was the most important thing people could get from it?

Sa tingin ko pinaka valid yung isasagot dito ng participants, kung bakit sila nagpapauli-uli for practice.


What are the recurring aspects you want people to get out of the projects you
work on?

"Ahhhh, puwede pala ako at puwede pala 'to" na realization ng participants. 'yung access, 'yung participation, 'yung gathering.

Take a break. Look out the window. Look at the clouds. Let your mind relax...

When you feel ready, reflect: is there something that shows up consistently in
your answers?

'yung sense of community, giving perspectives, participation, new appreciation, ganyan

What are you seeing that drives you?

That participants are amused by the things na puwede pala nilang gawin

How does that inspire you?

O em geee, mag-design pa haha. Andun na 'yung elements eh, kumbaga I just curate sa ref magnets.

Has it always driven you?

Oo nga no? Siguro ngayong ko lang inisip eh. haha

Has this been helpful to you?

Oo naman, in ways, na hindi ko rin kaya i-explain masyado.

Has this gotten you in trouble?

HAHA. *apir

Can you recognize this as your NEED?

Alin 'yung  getting into trouble? Oo. haha.
So anong NEED ko? 'yung palagiang organizing? curating of ref magnets? Or people amused by the discovery that they could do things? Hindi kasi necessarily people learning things e, kasi minsan alam naman na nila yung mga bagay-bagay. Hindi 'yung learning experience ang kinokonsumo ko bilang community spirit monster, ay yung positive experience ng komunidad.


The objective is here for you to really get connected to your NEED. Therefore you need to generate scenarios where the NEED has gotten you in trouble and generate
scenarios where the NEED has been helpful to you. Do this until you feel satisfied that you have arrived at identifying your NEED.

Values: Wonder, Harmony, Beauty, Community

Play & Explore need ni Jord. Creativity.

maayos 'yung buhay ko

unti-unti kong naayos yung buhay ko. hindi naman s'ya kaguluhan, pero alam ko medyo makalat. ang daming plano, mga screenshots at bookmark pages na mga babalikan, mga to-do list sa resibo, mga resibo need i-liquidate at mga report sa project sa pag-aadvocacy, mga iniipon na submission deadlines na ang daming hindi naman napapasahan. kung ano lang ang makayang sulatin. ang daming PDFs na dinownload pero hindi naman binasa, nabasa ko 'yung mga sa tingin ko dapat kong pasadahan. nakapag-asikaso ng rekusitos sa isang full time day job. hindi ko kailangang magkumahog sa araw-araw. paggising ko aalukin ako ng palangiting si Tita Malou ng almusal. tinatanong ako sa trabaho kung anong gusto kong gawin, binigyan ako ng room to play ng supervisor. lumaki mata ko nun, kasi parang bakit n'yo ko pinadisenyo ng buhay ko sa organisasyon. anong ginawa ko at pakiramdam ko ang bait ng diyos, mga diwata, mga musa, at mga bituin sa'kin. ilang resibo na lang yung aayusin ko. 

medyo nakakatakot din kasi parang pakiramdam ko peace before the storm ito, haha tipong hahagupitin ako ng isang malaking problema parang palaging hindi ko deserve ng maayos na buhay pero sinusubukan ko namang tanggapin na hala baka nagbubunga naman yung mga desisyon ko in the past. baka this time, pwede na talaga akong magkaron ng fair, makatao, competitive na career at medyo kinakabahan din ako na hala ang convenient baka careerin ko na 'to talaga, nakakatakot pala na baka malapit na kong matali (hindi roped/chained kundi to settle). baka sa pagkakataong 'to, ako naman. sabi ko nga kay Tita Cars, mag-charity work kaya tayo or magsimba, nag-iisip tuloy ako ngayon ng paano ba ang gesture na magpasalamat 'yung hindi convenient na pipikit ka lang o titingala sa langit and say thank u: gusto kong gumalaw. maayos yung buhay ko. bat pakiramdam ko mamatay na ko haha ang daya no hindi ako sanay. 

nag-iingat din naman ako ngayon, sa bawat hinahawakan dapat iniisip ko na kung saan ko sya ipapatas, kailan s'ya bibitawan, bago hawakan, may paglalagyan ba ko rito? maasikaso ko ba tong kakaangan kong 'to? may say ba ko rito, kung wala naman akong say, edi ibaling na agad ang tingin sa ibang bagay. halos every 2 weeks, tinitingnan ko ang mga gamit ko kung nag-accumulate na ba agad ako ng clutter or data, napansin ko kasi may pagka-hoarder din ako ng mga 'materials' na babalikan ko para gawan ng kung anumang writings hanggang di ko na maalala kung ano ba yung susulatin ko sa screenshot na 'to hanggang matambadakan ako ng gigabytes-bytes ng data na dapat "trabahuhin".  ngayon kung hindi ko kayang sulatan kahit ng draft lang in a week, tapon, delete, hindi naman nakukulong ang musa sa mga digital notes/items o mga resibo kung gusto namang bumalik ng musa babalik yun. ayoko na mag-ipon ng junkshop ng mga sa tingin ko'y may potensyal na maging tula o sanaysay. nakakaabot naman ako sa mga deadlines ngayon. ayoko nang gumising araw-araw na parang laging may listahan ng gagawin. gusto ko na lang maging maayos ang buhay ko. 

maayos ang buhay ko. nasa Coffeebean lang ako ngayon at gamit ko pa rin ang lifetime card na na-acquire ko pa noong 2016 para magtrabaho ng kaunti; gumagayat ng carrot cake at lasang sunog na asukal na bagong drink at nakikinig sa megaremix ng Abba. hinihintay ko si Ms. Ann na sunduin ako, may permaculture class kami sa family farm nila. nakatulala lang ako sa maluwag na daloy ng trapiko sa Jose P. Laurel highway ngayong Biyernes ng hapon. my heart is full, chekka nakakayaman yung statement na yun pero seryoso punumpuno yung puso ko sa pagkakaupo kong nakadekwatro sa sinakop kong pang-apatan na mesa. 

struggle for space.subd.1.3

nood ako ng isang ads ng isang luxury real estate sa Lipa na bubuuin pa lang. lalong hindi ko naman kakayanin ang monthly mortgage neto, iniisip ko pa lang kung anong klaseng pagsisisrko ang gagawin ko para lang makahulog buwan-buwan. pinanood ko lang. mabagal at malumanay ang pagkukuwento tungkol sa rangya ng puwang, may babaeng nagbabasa sa estetik na kayumanggi na motif na kwarto. satin ang pajama ni ate, earthy colors lahat kumpara sa middle class na housing na masigla ang tunog at makulay ang brand. sunod ay ang rangya ng oras, may babae namang nasa kusina na nagluluto na ang suot ay parang mag-oopisina sa BGC, rangya talaga. kitang kita pa ang kulay ginto na hikaw habang akmang titikman ang sandok. sunod na slide ay rangya ng buhay na mainam (well-lived) hindi ko alam ba't ang dating nito ay himlayan sa'kin pero tungkol ito sa mga espasyo na luntian sa paligid ng properties. ikinakabit pala natin ang lunti sa rangya at marangya na alng ba ang paligid na luntian o baka ang ibig sabihin ay kahit malapit ka sa siyudad ay maraming luntian sa paligid ng properties namin. sana idisenyo na lang ang pag-unlad ng syudad na lunti para may akses lahat. di yang nasa loob ng de bakod na komunidad lang. may lounge, pet park, tennis court at club house na ang paligid ay berdeng mga halamang galing sa abroad. maganda naman kung sa maganda. dumadami na ang house developers sa paligid sa probinsya, umuunlad na nga  siguro tayo. hindi pa nga lang kayang bumili ng bahay.

riles10

 Pababa na ang pangulo, isang araw na lang. Bagong mukha ng pamahalaan na ulit sa isang araw. Isa sa mga huling seremonyas ng pnagulo ay ang inagurasyon ng pagbubukas ng riles ng tren na byaheng San Pablo- Lucena. Literal at metaporikal na nanginginig ang aming bahay kada dadaan ang tren. Pagkauwi ko ay excited na binalita ni Mama na may terrace na kami at ang harapan ng bahay ay sementado na. Kahit sira-sirang plywood lang ang gilid na ding-ding nito. Ilang takbo rin ni Papa ng referee 'yun. Kung kailan napatanggal sa pagiging sekyu dahil may edad na at hindi na matagalan ang erkon sa bangko; saka nagpasemento ng bahay. Kung kelan marami nang sticker ng PNR ang bahay namin dahil sa ilang beses nang assessment, saka nagpasemento ng bahay. Kahit ilang beses tinawanan ng kapit-bahay at sariling pamilya sa pagpapahakot ng buhangin mula sa ilog at inaanod din lang ng ulan dahil natetengga ang pagpapagawa, naituloy din ang pagpapasemento. Hindi naniniwalang papaalisin sa riles. Bahala na. Sa anim na taon ng administrasyon, maiksing bahagi pa lang ng riles ang Laguna at Quezon na biyahe, hindi umabot sa Bikol gaya ng nasa plano. "Pagpasenysahan n'yo na ang nakayanan namin" ang sabi ng pangulong kinabukasan ay bababa na sa puwesto. 

"DOTR Usec para sa mga Riles, iniatras na ng China ang pondo para sa tatlong mahahabang riles ng administrasyon (a. Calamba-Bicol P142B, b. Subic-Clark P51B, c. Tagum, Davao-Digos P83B)" tweet ng isang reporter ng GMA News. 

#

tumutula pa rin ako ng reta-retaso

2-12
katabi uli ang lawa
para magpatas ng buhay, maghintay ng hanapbuhay
para pansinin ang walang dulong dapat tapusan
sinilip ni Memeng na turuang tagak,
inakay pa raw nang nakawin sa bulkan,
kaykay nang kaykay sa wala,
tuka nang tuka sa di nakakaing tangkay
itatatas-bibitawan, kakaykay-tatakpan
araw-araw na paghahanap at pagtatakip

4-28
simula't wakas ng kontrata sa lawa
isang banayad na hapon na malapitan
nakipagsundo ng ganun-ganun lang
at sa isang mumukat-mukat na umaga
nag-alsa balutan, pinalikas, binungkal
ang mga alanganin din namang ugat 
mula sa kiming dalaw tungong bulahaw

4-16
hindi gumagalaw ang ibabaw ng lawa
parang gelating may pasas, hindi iniibo
busog yata kalululon ng mga kaluluwa
maramdaman kahit mumunting tilabsik

6-12
Nalapa si Memeng

Masteral 6 (Personal Statement)

Kung titingnan ‘yung mga credential at experience ko, restrictively, mas nakalinya sa social development at environment conservation. Chopsuey ang CV. Pinakbet ang experiences. Wala akong sariling libro kahit chapbook na published. Hindi ako galing sa top trifecta ng mga unibersidad sa bansa. Ang dami kong kailangang patunayan sa admission ng unibersidad sa UK kung bakit gusto kong magsulat.

Palaging sideline ang pagsusulat. 

Mag-iisang dekada na ako sa social development sector. Nakapagtrabaho sa parehong pribado at pampublikong sektor, sa lente ng community development, research, disaster response at biodiversity conservation. Ipinangamba ko rin kung bakit haluhalo ang mga naging interest kong trabahuhin. Una, limitado ang trabaho sa development sector sa probinsya kaya kukunin mo lahat ng raket na matututo ka ng iba't ibang bagay para kumita. Pangalawa, hindi ko alam na may social development sector pala na lumililim sa iba't ibang sistema at institusyong pinagtrabahuhan ko. Dati ikinababahala ko na ang chopseuy na field of expertise ko at nito na lang ako napanatag nung ma-konek da dots ang mga sari-sari.

Naging ticket ko ang pagsusulat.

Ang una kong engkwentro sa climate crisis, bukod sa mga sariling karanasan, ay ang post-Yolanda volunteer writing sa Eastern Visayas. Doon ko unang nakita ang ibig sabihin ng climate crisis labas sa mga textbook. Magkakabuhol ang pag-unlad sa kanayunan at pag-unawa sa paligid o planeta. Sa isang field assignment ko bilang isang agri journ, iniinterview ko ang isang nanay kung paano nakatulong ang produkto nila na luya at kalamansi juice sa kani-kanilang buhay. "Hindi ko na kailangang magkatulong sa Maynila kahit andito lang ako sa’min kumikita ako ng kaunti, kasama ko pa ang pamilya ko". Doon ko lalo nalaman kung sino ang gusto kong katrabaho at kausap sa pagsusulat. At hindi ko rin pala gusto sa Maynila.

Pagtatrabaho naman sa komunidad ang nagpakilala sakin ng relasyong tao-kalikasan. Nagtrabaho ako sa isang maliit na environmental non-profit sa mga komunidad sa lawa ng Taal. Mas okay sabihin na tumira ako ron; matagal. Nakipagkomunyon sa mga mangingisda at mga tawilis sa lawa. Nagpaliwanag ng nga implikasyon ng siyensya sa opisina ng pamahalaan at mga paaralan. Tila tagasalin ng teksto para sa iba-ibang tagapakinig. Kapag galing sa research isasalin sa maiintindihan ng komunidad. Kapag galing sa komunidad, isasalin sa anyo na uusad ang hinaing sa mga sistema ng pamahahala. Mas naging matalas ang sensibilidad ko rito sa galaw ng kalikasan na salik din kung paano gumagalaw ang komunidad. Pataasan ng ihi kung sinong mas makapangyarihan pagdating sa pagbabago ng kaligiran, ang mga barangay ba, ang mga businessman, ang gobyerno, ang walang humpay na paghampas ng tubig o ang bulkan.

May ilang tanong din na binuburo kung bakit may degradasyon ng ugnayang kalikasan-komunidad? Ekonomikal na mga siste lang ba ang puno’t ugat ng degredasyon? Dahil ba sa wika ng pagkatuto ng siyensya sa lawa at samut-saring buhay? Dahil sa mga ekonomikal na sistemang kinalalagyan kung paano kakain araw-araw kaya ba luho ang pagmumuni at pagtitimbang tungkol sa relasyon ng sarili, ng komunidad, ng kabuhayan sa kapaligiran? 

Sa mahabang mga taon ‘yung pagsusulat ay sideline.

Hindi masyadong cerebral ang proseso. Nagkukumahog makasali sa kontest. I lack -isms sa pagsusulat. Wala nga akong mababanggit na author sa ecoliterature. Ginagawang pampatulog. O kaya pagsusulat ang pakikipag-usap sa sarili sa mahahabang byahe sa dyip. Dokumentasyon kung ano bang ginagawa ko ngayon. Minsan, paraan ko rin ang pagsusulat para isa-teorya o sipat-sipatin ang mga karanasan sa komunidad. Sideline. Hindi career.  

Kung makapag-aral, hindi ko rin balak maging manunulat pag-uwi. Pero malinaw sakin na kahit pa ehekutibo o polisiya ang maging linya ng trabaho, malinaw kung sino ang gusto kong kausapin. Mas gawing popular ang likas-malay. Patuloy na subukang baluktutin ang wika ng pag-uusap tungkol sa biodiversity at mga ekolohikal na krisis. Buksan ang pagkilala sa kalikasan sa iba pang wika bukod sa krisis, kalamidad at pagiging ‘postcardish’. Iunat ang potensyal ng lokal na wika bilang wika ng pangangalaga ng kalikasan.

Kailangan kong mag-aral. Gaya ng dati may kutob akong kulang, kundi man sa karanasan, sa mga kasangkapan na meron ako para buoin ang mga gustong buoin.